Złoty

Złoty – podstawowa jednostka monetarna w Polsce, dzieląca się na 100 groszy, wprowadzona w ramach reformy skarbowo-walutowej Władysława Grabskiego. Nazwa została przyjęta ustawą z 28.02.1919, a parytet określono w 1922 r. Reforma pieniężna miała być przeprowadzona opierając się na zasobach przyszłego banku centralnego i emitera waluty. Emisję podjęto 28.04.1924. Złoty został zrównany z frankiem szwajcarskim; dotychczasową walutę, marki polskie wymieniano na złote w relacji 1,8 mln marek za złotego. Złoty był emitowany w systemie Gold Exchange Standard, tj. w skład pokrycia emisji miało wchodzić złoto i waluty obce wymienialne na złoto. Pokrycie nie mogło być niższe niż 30%. Obok banknotów emitowanych przez Bank Polski do obiegu miał trafić bilon, którego emisję pozostawiono w gestii skarbu państwa. Reforma monetarna przewidywała, że podstawowymi typami monet bitych w Warszawie były monety groszowe brązowe (1,2 i 5 gr) i niklowe (10, 20, 50 gr) oraz srebrne jedno i dwuzłotówki. Rozporządzenie Prezydenta z 20.01.1924 przewidywało również wprowadzenie monety złotej. Zamierzenia tego nie zrealizowano; od 1925 r. wybijano złote monety o nominale 10 i 20 zł na prywatne zlecenie, po dostarczeniu kruszcu i opłaceniu kosztów operacji. W obiegu znalazły się banknoty nominowane w złotych zamówione jeszcze w 1919 r. (wydrukowane w Wiedniu) i przechowywane w skarbcu Polskiej Krajowej Kasy Pożyczkowej (po ich wyczerpaniu drukowano kolejne, ale według dotychczasowego wzoru). Pierwszą monetę próbną wybito w 1922 r. zgodnie z projektem Władysława Wasiewicza. Mennica Państwowa w Warszawie produkcję pierwszych polskich monet rozpoczęła w 1924 r. W 1927 r. złoty uległ oficjalnej dewaluacji o 42% w stosunku do parytetu z 1924 r. Stał się walutą złotą, której parytet ustalono na 5924,44 zł za kilogram złota. Pokrycie obiegu miało składać się w 3/4 ze złota, w pozostałej części z walut wymienialnych na złoto. W czasie okupacji na terytorium Generalnego Gubernatorstwa Niemcy wprowadziły do obiegu nową walutę zwaną złotym (krakowski). Okupacyjne złote były sygnowane przez Bank Emisyjny w Polsce. Na pozostałych okupowanych obszarach złoty został wycofany. W 1944 r. w tzw. Polsce Lubelskiej pojawiły się bilety złotowe Narodowego Banku Polskiego (przed jego formalnym utworzeniem), wydrukowane w ZSRS. Wymianę pieniędzy okupacyjnych rozpoczęto w styczniu 1945 r. Pełną kontrolę nad emisją złotego NBP przejął w sierpniu 1945 r.

Źródła: W. Kalwat, Zmienne dzieje polskiego złotego, [1] (dostęp: 13.05.2020); J. Kaliński, Gospodarka w PRL, Warszawa 2012; C. Leszczyńska, Polska polityka pieniężna i walutowa w latach 1924-1936. W systemie Gold Exchange Standard, Warszawa 2013; W. Morawski, Od marki do złotego. Historia finansów Drugiej Rzeczypospolitej, Warszawa 2008; E. Olkuśnik, Podwójne urodziny złotego – 1919 i 1924. Jak powstała waluta niepodległej Polski, [2] (dostęp: 13.05.2020); Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 20 stycznia 1924 r. w przedmiocie systemu monetarnego, Dz. U. 1924, nr 7, poz. 65; Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 20 stycznia 1924 r. w przedmiocie ustanowienia statutu dla banku emisyjnego, Dz. U. 1924, nr 8, poz. 75; Ustawa z dnia 28 lutego 1919 r. w sprawie nazwy monety polskiej, Dz. U. 1919 r., nr 20, poz. 230; Ustawa z dnia 26 września 1922 r. w przedmiocie uzupełnienia art.1 ustawy z dnia 28 lutego 1919 r. w sprawie nazwy monety polskiej, Dz. U. 1922, nr 83, poz. 740.