Prawo do urlopów
Prawo do urlopów – wprowadzone ustawą z 16.05.1922 o urlopach dla pracowników zatrudnionych w przemyśle i handlu, z wyłączeniem zakładów zatrudniających poniżej 5 osób. Ustawa ta lokowała Polskę wśród niewielkiej grupy państw, które ustawowo przyznały urlopy wypoczynkowe wszystkim pracownikom najemnym pracującym w przemyśle i handlu. Prawo to było cenną zdobyczą pracowników. Przed I wojną światową kwestia urlopów na ziemiach polskich nie była unormowana ustawowo. Wyjątkiem był zabór austriacki, w którym uregulowana była kwestia urlopów „pomocników handlowych” ustawą z 1910. Po 1918 warunki pracy były normowane w umowach zbiorowych, w których pojawiały się zapisy dotyczące urlopów. Specjalnymi przepisami uregulowano urlopy pracowników państwowych i komunalnych w większości miast. Zgodnie z ustawą z 1922 robotnicy po roku nieprzerwanej pracy w danym przedsiębiorstwie mieli prawo do ośmiodniowego, odpłatnego urlopu. Z kolei po trzech latach – do piętnastodniowego. Młodocianym przysługiwał czternastodniowy urlop po roku pracy. W przypadku pracowników umysłowych, nabywali prawa do dwutygodniowego urlopu po przepracowaniu pół roku, a po roku – miesięcznego. Przepisy o urlopach, podobnie jak te dotyczące czasu pracy, były najczęstszym powodem interwencji inspekcji pracy. Zwolnienie pracownika nawet w ostatnim dniu rocznego bądź trzyletniego okresu zatrudnienia, odbierało mu prawo do urlopu. Z tej możliwości korzystali pracodawcy, którzy zwalniając robotników, nie wypłacali wynagrodzenia za urlop. Warto zaznaczyć, iż urlopy robotników i pracowników młodocianych mogły być dzielone, natomiast w przypadku pracowników umysłowych musiały być przyznawane w całości. Ustawa nie dotyczyła robotników zatrudnionych w rolnictwie, ogrodnictwie, leśnictwie, rybołówstwie, nie obejmowała służby domowej i dozorców. Do marca 1935 nie obejmowała województwa śląskiego. W 1933 dokonano zmian w przepisach o urlopach. Za dni urlopowe uznano kolejne dni w kalendarzu, zaś wypłata wynagrodzenia za urlop miała obejmować tylko dni robocze. Równocześnie Minister Opieki Społecznej mógł zawieszać urlopy na okres do roku.
Źródła: J. Bardach, B. Leśnodorski, M. Pietrzak, Historia ustroju i prawa polskiego, Warszawa 2009; P. Grata, Polityka społeczna Drugiej Rzeczypospolitej. Uwarunkowania-instytucje-działania, Rzeszów 2013; A. Jarosz-Nojszewska, Urlopy wypoczynkowe pracowników najemnych w Drugiej Rzeczypospolitej. Ustawodawstwo a praktyka [w:] Od kwestii robotniczej do nowoczesnej kwestii socjalnej. Studia z polskiej polityki społecznej XX i XXI wieku, t. III, red. P. Grata, Rzeszów 2015; T. Kozłowski, Inspekcja Pracy w Polsce w latach 1919-1939. Organizacja i działalność, Warszawa 2019; Okólnik Głównego Inspektora Pracy nr 44/22 z d.3 lipca 1922 r., „Praca i Opieka Społeczna” 1922, z. 3-4; W. Organiściak, Prawo pracy II Rzeczypospolitej. Szkic dla celów dydaktycznych, „Z Dziejów Prawa” t. II, Katowice 2009; Polskie ustawodawstwo społeczne. Kodeks pracy. Ustawy i rozporządzenia o umowie o prace robotników, pracowników umysłowych, o czasie pracy, o urlopach, o higienie pracy i chorobach zawodowych, o inspekcji pracy, o sądach pracy, oprac. J. Bloch, Warszawa 1928; Ustawa z dnia 16 maja 1922 r. o urlopach dla pracowników zatrudnionych w przemyśle i handlu, Dz.U. 1922, nr 40, poz.334.
