8-godzinny czas pracy
8-godzinny dzień pracy – został wprowadzony dekretem rządu Jędrzeja Moraczewskiego z 23.11.1918. Była to na ówczesne czasy bardzo postępowa decyzja. 8-godzinny dzień pracy rozpowszechniał się w l. 1918-1921 w krajach zachodnich, a w 1919 r. stał się normą zgodnie z konwencją waszyngtońską uchwaloną przez Międzynarodową Konferencję Pracy. Tym samym Polska znalazła się w czołówce państw wprowadzających nowe zasady. Warto zauważyć, iż koncepcja 46-godzinnego tygodnia pracy pojawiła się w Manifeście Tymczasowego Rządu Ludowego Republiki Polskiej z 7.11.1918, pośród innych zapowiedzi ustaw socjalnych. Część z nich wprowadził w życie rząd Jędrzeja Moraczewskiego. Projekt dekretu omówiono i przyjęto podczas posiedzenia rządu 21.11.1918 Zastrzeżono wówczas, iż nie może on skutkować obniżeniem płac robotników i pracowników. 8-godzinny dzień pracy, zaś w sobotę 6-godzinny (tzw. angielska sobota), miał objąć osoby zatrudnione w zakładach przemysłowych, górniczych, hutniczych, rzemieślniczych, w komunikacji lądowej i wodnej oraz przedsiębiorstwach handlowych. Ustalono wysokość dodatku za pracę w godzinach nadliczbowych (50% za pierwsze dwie oraz 100% za każdą kolejną), także za pracę w niedzielę i święta (pracownik otrzymywał 200% standardowego wynagrodzenia). 18.12.1919 Sejm przyjął ustawę o czasie pracy w przemyśle i handlu potwierdzającą zasadnicze postanowienia dekretu. Regulowała ona też odstępstwa od obowiązującego czasu pracy, wprowadzała możliwość 8-godzinnej pracy w sobotę, m.in. w łaźniach, zakładach fryzjerskich, handlu, ale pod warunkiem uzyskania równoważnej ilości wolnych od pracy dni, precyzowała zasady pracy w niedzielę i dni świąteczne oraz pracy nocnej. Równocześnie wprowadzała możliwość skrócenia dnia pracy w warunkach szkodliwych dla pracownika. Wprowadzone przepisy miały obowiązywać zarówno z przedsiębiorstwach i zakładach państwowych, samorządowych, jak i prywatnych. W okresie wielkiego kryzysu gospodarczego, w 1933 r. przedłużono czas pracy w sobotę do 8 godzin, obniżono także wynagrodzenie za godziny nadliczbowe (25% za pierwsze dwie i 50% za kolejne). Sprawozdania inspekcji pracy pozwalają stwierdzić, iż przepisy o czasie pracy były najczęściej łamanymi normami prawa pracy w II Rzeczypospolitej. Niewiele zmieniło zaostrzenie kar za ich naruszanie w 1931 r.
Źródła: J. Bardach, B. Leśnodorski, M. Pietrzak, Historia ustroju i prawa polskiego, Warszawa 2009; J. Goclon, Rząd Jędrzeja Moraczewskiego 17 XI 1918-16 I 1919 (struktura, funkcjonowanie, dekrety), „Przegląd Nauk Historycznych” 2009, R.VIII, nr 2; Dekret o 8-godzinnym dniu pracy, Dz.U. 1918 nr 17 poz. 42; W. Landau, Ośmiogodzinny dzień pracy, Warszawa 1927; W. Organiściak, Prawo pracy II Rzeczypospolitej. Szkic dla celów dydaktycznych, „Z Dziejów Prawa” t.2 (10), Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego nr 2704, Katowice 2009; A. Raczyński, Prawo pracy, Warszawa 1930; Ustawa z dnia 18 grudnia 1919 r. o czasie pracy w przemyśle i handlu, Dz. U. 1920, nr 2, poz.7; Ustawa z dnia 7 listopada 1931 r. w sprawie zmian i uzupełnień niektórych postanowień ustawy z dnia 18 grudnia 1919 r. o czasie pracy w przemyśle i handlu, Dz. U. 1931, nr 101, poz.772; Ustawa z dnia 22 marca 1933 r. w sprawie zmian w ustawie z dnia 18 grudnia 1919 r. o czasie pracy w przemyśle i handlu, Dz. U. 1933, nr 27, poz.227.
